11 września 2024

Sygnaliści – nowe prawo od września 2024

Rok 2024 przyniesie kolejne zmiany w domenie informowania o nieprawidłowościach w instytucjach. Począwszy od 25 września, obowiązywać zacznie regulacja ustanawiająca prawa tzw. sygnalistów.

Sygnaliści to, w myśl prawa, osoby, które decydują się zawiadomić o nieprawidłowościach wewnątrz struktur instytucji, których są częścią.

Kim są sygnaliści

Przepisy będą określać zestaw cech definiujących sygnalistę. Będą to przede wszystkim takie elementy jak: 

• sygnalista to osoba fizyczna;
• sygnalista zgłasza lub ujawnia publicznie informację o naruszeniu prawa uzyskaną w kontekście związanym z pracą.

Tak ujęta informacja powinna zawierać przesłanki o naruszeniu prawa, w tym uzasadnione podejrzenie, dotyczące zaistniałego lub potencjalnego naruszenia prawa, do którego doszło lub prawdopodobnie dojdzie w podmiocie prawnym, w którym sygnalista uczestniczył w procesie rekrutacji lub innych negocjacji poprzedzających zawarcie umowy, pracuje lub pracował, lub w innym podmiocie prawnym, z którym sygnalista utrzymuje lub utrzymywał kontakt w kontekście związanym z pracą, lub informacja dotycząca próby ukrycia takiego naruszenia prawa.

Co zgłaszają sygnaliści?

Prawo rozróżnia dwa typy zgłoszeń, które dokonać może sygnalista.

1. Zgłoszenie wewnętrzne do we własnej organizacji lub u swojego pracodawcy.
2. Zgłoszenia zewnętrzne do Rzecznika Praw Obywatelskich albo organu publicznego. 

Sygnalista może także dokonać ujawnienia publicznego, a więc podać informację o naruszeniu prawa do wiadomości publicznej np. poprzez media społecznościowe.

Szczegóły ochrony

Zgodnie z nowymi przepisami, sygnalista podlega ochronie już od chwili dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego, sam fakt zgłoszenia uprawnia definiuje go jako sygnalistę bez konieczności udowadniania swoich racji. Sygnalista nie będzie również zobowiązany do składania oświadczeń pod rygorem odpowiedzialności karnej za podawanie nieprawdziwych informacji.

Warunkiem przyznania ochrony jest uzasadnione przekonanie sygnalisty, że będąca przedmiotem zgłoszenia informacja jest prawdziwa w momencie dokonywania zgłoszenia oraz to, że stanowi informację o naruszeniu prawa. Źródłem informacji musi być kontekst związanym z pracą.

Obowiązkiem organu publicznego właściwego do podjęcia działań następczych (są to działania podjęte w celu oceny prawdziwości informacji zawartych w zgłoszeniu oraz w celu przeciwdziałania naruszeniu prawa będącemu przedmiotem zgłoszenia), będzie wydanie zaświadczenia, w którym stwierdza on, że sygnalista podlega ochronie określonej w przepisach rozdziału 2 ustawy. Co ważne, organ nie będzie działał w tym zakresie z urzędu, wyda zaświadczenie tylko i wyłącznie na żądanie sygnalisty. Przy czym oświadczenie to należy wydać nie później niż w terminie miesiąca od dnia otrzymania żądania. Ochrona sygnalisty nie jest więc uzależniona ani od wydania zaświadczenia przez organ publiczny, ani też od skuteczności podjętych działań następczych.